İçindekiler
Şeker hastalığı nedir?
Tip-1 diyabet insülin yetersizliği sonucu ortaya çıkan ve kan şekeri (glukoz) da yükselme ile seyreden hastalığa şeker hastalığı denir. İnsülin vücudumuzda pankreas bezinden salgılanan ve kandaki şekerin vücut hücreleri tarafından kullanılmasını sağlayan bir hormondur. Sağlıklı kişilerde beslenme veya açlık sırasında kandaki şeker düzeyine göre vücut kendi kendine insülin salınım miktarını ayarlayarak kan şekerinin normal sınırlar arasında kalmasını sağlar. Ancak diyabetli bir çocukta ise pankreas insülin üretemediği için kan şekeri devamlı yüksektir ve beslenmeden sonra daha da yükselir. Çocuklarda nadir görülen daha çok erişkinlerde görülen tip 2 Diabet ise daha çok insüline direnç ile karakterize bir hastalıktır. Yani insülin vardır ancak işe yaramaz, vücut bunu kullanamaz.
Şeker hastalığı belirtileri
Genellikle çok su içme, sık idrara çıkma, iştah artışına rağmen kilo alamama, bazen ağızda aseton kokusu gibi belirtilerle ortaya çıkar.
Aşağıdaki videoda Prof. Dr. Nurçin Saka “Çocuklarda Şeker Hastalığı Belirtileri” hakkında bilgiler veriyor.
Şeker hastalığı tanısı
Kan şekerinin yüksek olması, idrarda keton ve şeker pozitifliği ile ön tanı konur daha sonra İnsülin hormonu ve bu hormonu salgılayan hücrelere karşı antikorlarla ilgili ileri testler de yapılır.
Şeker hastalığı tedavisi
Tip 1 diabette ana tedavi eksik olan insülinin düzenli olarak enjeksiyonla verilmesidir. Kalem, pompa gibi daha modern yöntemlerle de insülin verilebilir. Tedavinin diğer ayakları ise uygun beslenme ve egzersiz arasındaki dengeden oluşur.
Şeker hastalığı çocuklarda daha çok hangi yaşlarda görülüyor?
Çocuklarda tip-1 diyabet, en sık olarak hayatın iki döneminde görülür. İlk olarak çocuğunuzun okula başladığı 5-7 yaş dönemi bu hastalık için tehlikeli bir süreç oluşturur. Diğer bir dönem ise ergenlik dönemidir. Bu dönemlerde bu hastalığın daha sık görülmesinin nedeni, çocuğunuzun okulla birlikte enfeksiyonlarla daha sık karşılaşmaya başlamasıdır. Ergenlik döneminde ise artan hormonlarla ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, son yıllarda tip-1 diyabetin görülme sıklığı artmıştır ve bu artış 5 yaş altı çocuklarda daha belirgindir. Sonuç olarak, Tip-1 diyabet her yaş çocukta hatta yeni doğan bebeklerde bile görülebilmektedir.Türkiye’de yaklaşık 15 binin üzerinde diyabet hastası var.
Şeker hastalığı nedeni olabilecek çevresel faktörler
Küçük yaşlarda tip 1 diyabete yakalanmadaki artışın etiyopatogenezinde, preeklampsi, gebelikte viral enfeksiyon geçirme, ileri anne yaşı, bahar aylarında doğma, yüksek doğum ağırlığı ile doğma, yenidoğan döneminde solunum sıkıntısı olması ve sarılık yanında süt çocukluğu döneminde D vitamini eksikliği, ilk üç ay içinde inek sütü ile beslenmenin başlaması ve hayatın ilk yılında hızlı kilo alımı gibi faktörler öne sürülmüştür[-].Tip-1 diyabetin oluşmasında genetik yatkınlık zemininde, bahsedilen bu çevresel faktörler de rol oynar.Annenin gebelik döneminde yaşadığı enfeksiyonlar doğan bebekte diyabet riskini artırır. Yazın ve ilkbaharda doğan bebeklerde diyabet daha çok görülür.
Şeker hastalığı olan çocuklar nasıl beslenmeli?
Beslenme planında farklı yiyecekler arasında denge kurulmasına, özellikle de ekmek, pirinç, pasta, patates ve tahıl gibi karbonhidratlı besinlerin oranına dikkat edilmelidir.
Öğrencinin beslenme düzeni hakkında öğretmenine bilgi verilmelidir. Bu düzenin dışında, öğrenci ile ilgili gözlemlenen farklı davranış ve tutumlar velisi ile paylaşılmalıdır. Diyabetli çocuklar, gün içindeki kan şekeri dengesinin korunması için yemek aralarında ara öğün yeme ihtiyacı duyabilirler. Ara öğünlerde ne yenebileceği konusunda velisinden bilgi edinilmelidir. Ara öğünlerin bazıları ders saatlerine denk gelebilir. Diyabetli çocukların ara öğünlerini rahatça yiyebilecekleri ortamları hazırlamaya özen gösterilmelidir. Sınıf içinde veya ders sırasında yemek yemenin diğer çocuklarca anlayışla karşılanması için diyabetli çocukların durumu sınıftaki arkadaşlarına açıklanmalıdır.
Şeker hastalığı olan çocukta beslenme planı
Diğer bir önemli nokta ise ana ve ara öğünlerin zamanında yenmesidir. Diyabetli çocuk ana ve ara öğünlerini gün içinde belli saatlerde yemek zorundadır. Daha önce belirtildiği gibi bu durum, kan şekeri dengesinin sağlanmasına yardım eder. Ana veya ara öğün saati geciken çocuklarda kan şekeri düşer ve bu durum tehlikeli olabilir.
Diyabetik beslenme planında çocuğa verilen günlük toplam kalori miktarı aynı yaştaki diyabeti olmayan bir çocuğun alması gereken miktar kadardır. Yani toplam kalori (besinsel enerji) miktarı yönünden bir kısıtlama söz konusu değildir. Burada yalnızca günlük alınması gereken toplam kalorinin öğünler arasındaki ve besin grupları arasındaki dağılımı bakımından bir düzenleme söz konusudur. Diyabetik beslenme planında genellikle üç ana öğün (kahvaltı, öğle yemeği ve akşam yemeği) nin yanı sıra üç ara öğün (ana öğünlerin arasında verilen hafif bir beslenme) şeklinde günlük toplam kalorinin bölünerek verilmesi söz konusudur. Ancak bazen dört ana öğün olarak da düzenlenebilir.
Doktorunuz öğünlerin sayısını ve her öğündeki kalori miktarını almakta olduğunuz insülin enjeksiyon sayısına ve çocuğun günlük aktivitesine göre ayarlayacaktır. Burada önemli olan verilen beslenme planına içerik ve zamanlama olarak dikkatle uyulmasıdır. Öğün saatleri mümkün olduğunca bir günden diğerine farklılık göstermemelidir. Beslenme planının ve verilen toplam kalorinin çocuğun yemek alışkanlıklarına göre düzenlenerek menüler oluşturulması konusunda diyetisyeniniz size yardımcı olacaktır.
Burada kısaca bahsetmek gerekirse, diyabetik beslenme planında günlük toplam kalorinin % 50-60’ı karbonhidratlardan, % 15-20si’ proteinlerden, % 30-35’i ise yağlardan karşılanmaktadır.
Hangi gıdada ne kadar kalori olduğu ve hangi ana besin grubuna girdiği konusunda diyetisyeniniz size bir liste verecektir. Bu listelerdeki ana besin gruplarındaki herhangi bir besin aynı gruptaki diğer bir besin ile değiştirilebilir. Örneğin 1 dilim ekmek ile 3 kaşık pişmiş pilavdaki kalori ve besin içerikleri benzer olduğundan birisi diğeri ile değiştirilebilir. Buna besin değişimi diyoruz. Besin değişimlerini ve ana besin gruplarını öğrendikten sonra çocuğun beslenme planına uyan değişik yemek listeleri hazırlayabilirsiniz.
Diyabetik beslenme planında kaçınılması gereken başlıca besinler
Şekerlemeler, tatlılar, şekerli içecek ve meşrubatlar, reçel, pasta kek, dondurma, çikolata gibi şekerden yoğun yiyeceklerden kaçınılmalıdır. Bu yiyecekler kan şekerinde hızlı yükselmelere neden olacakları için tercih edilmez. Çocuğun günlük alması gereken karbonhidrat miktarının % 5 ini geçmemek üzere normal şeker ile hazırlanmış tatlı yiyecekler normal beslenme planı içinde yer almaktadır. Bunun yanı sıra çocuğun tatlı yeme isteğini tatmin etmek için yapay tatlandırıcılar ile tatlılar hazırlayabilirsiniz.
Diyabetik çikolata, bisküvi vs gibi hazır diyabetik ürünlerin karbonhidrat ve kalori miktarı normal ürünlere göre biraz azaltılmış olmakla birlikte serbest tüketilebilecek ürünler değildir. Bunlar alınıyor ise kutunun üzerini okuyarak ne kadar karbonhidrat ve kaç kalori içerdiği öğrenilmeli ve bu miktar çocuğun öğünlerindeki kalorisinden düşülmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken noktalardan birisi piyasada diyabetik ürün diye satılan ürünlerin pek çoğunun kalorili tatlandırıcılar ile tatlandırılmış olması dolayısı ile kan şekerini yükseltmeleridir. Bunlar serbest yiyeceklermiş gibi kullanılmamalıdır. Diyet içecekler (diyet kola vs) ise suni tatlandırıcılar ile hazırlandıklarından kalori içerikleri çok düşüktür ve kullanılmalarında sakınca yoktur. Bazı özel günlerde (doğum günü vs) istisnalar yapılabilir ve çocuğun tatlı kek vs yemesine izin verilebilir. Bu durumlarda insülin dozunda arttırma yaparak kan şekerinde meydana gelecek yükselme önlenebilir.
Şeker hastalığı olan çocukların yaşadığı sorunlar
Diyabet bir kez başlayınca devam eden kronik bir sağlık sorunudur. Çocuğun yaşamını sürdürebilmesi için ömür boyu günde 3-4 kez insülin enjeksiyonu yapması ve aynı sıklıkta parmak ucunu delerek kan şekeri bakması gerekir. Ayrıca beslenmesi düzenli olmalıdır. Egzersiz ve spor rastgele değil programlı yapmalıdır. Dilediği zaman dilediği gibi ve dilediği kadar oynayamamak, istediğini istediği kadar yiyememek, insülin enjeksiyonlarına bağımlı olmak, yaşamı hep belli bir program çizelgesinde yürütmek, insülin, enjektör, kan şekeri ölçüm cihazı ve bu cihazda ölçüm için gerekli stiklere para sağlamak, diyabetli çocuğun ve tüm ailesinin yaşamındaki kara bulutlardır. Diyabet tedavisini düzenli yapabilmesi ve diyabetle yaşamayı öğrenebilmesi için çocuğun ve ailenin eğitimi gerekmektedir. Bu eğitim sürekli olmalıdır.
